Duvardan Duvara : Berlin Wall Street
Berlin Duvarı"nın yıkılışı Sovyet Bloğunun çöküşünün sembolü oldu. Sovyetler"in tarih sahnesinden inişi marksizm ve bilimsel sosyalizmin sonu olarak görüldü. ABD tek süper güç "serbest piyasa" tek sistem, kapitalizm tartışılmaz tek yoldu. "Nasıl geçti habersiz o güzelim ?" 19 yıl (!).
Şimdi Wall Street (Duvar Sokağı) yıkıldı ve ABD yere serildi. Hakem sayıyor! Süper gücünün global sınırını iyi kestiremiyen ABD iktidarıyla Wall Street"in açgözlülüğü birbirine karışınca, heyhat!.. 1929 Büyük Ekonomik Krizinden bu yana görülmemiş bir canavarla karşı karşıyayız.
Berlin Duvarı yıkılınca kapitalizm zafer bayrağını açmıştı. Regan-Thatcher ideolojisinin amigoları zil takıp oynadılar. Şimdilerde Wall Street"in çöküşüyle ilgili marksistler acaba neler hissetmekte. Belki de rövanşı almanın tatlı lezzeti damaklarına yayılıyordur. Biz yine de kapitalist sistemin "doğuştan istikrarsız" olduğunu asırlar önce yazan Karl Marx"a "yiğidi öldür hakkını yeme" ilkesinden hareketle, öngörü yeteneğinin kredisini teslim edelim. Her iki tarafa karşı adil olmak açısından kapitalistlerin Marx"a karşı sahaya sürdüğü Schumpeter"den söz etmeden olmaz. Avusturya"lı profesör, kapitalizm "doğuştan istikrarsız" olasa da "yaratıcı imha" yoluyla her krizden yeni bir teknolojik buluşla çıkar ve girişimçiler tarafindan kurtarılır, mealinden anti-tez önermiştir. Schumpeter kapitalistlerin onurunu kurtarmış ve umudu olmuştur. Belli olmaz. Bakarsınız yakında suyla işleyen arabalar yolları doldurur.
Tarih mi Tarihi mi ?
Bilgenin biri şöyle demiş; "Tarih, ders almayan aptallar için tekerrür eder". Bugün izlediğiniz film daha önce defalarca oynadı. Hollanda"nın lale çılgınlığından Büyük Ekonomik Kriz"e, 80"li yıllardaki Tasarruf Sandıkları Krizine kadar onlarca örnek bulunmakta.
Gelin lafı fazla uzatmadan sizleri bir yıl geriye götüreyim. Aşağıdaki paragrafı 2007"nin Eylül ayında yazdığım "Alles Prima" adlı makaleden alıntı yapıyorum. Geçen yıl Eylül ayında yazdıklarımın bir kısmı gerçekleşti, bir kısmının gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini görmek için ise biraz daha beklememiz gerekiyor.
Film Aynı Senaryo Farklı :
Alexander Dumas"nın Siyah Lale romanı ile ölümsüzleştirdiği 17nci yüzyıl Hollanda lale çılgınlığını hatırlarsınız. Hani şu spekülatorlerin bir lale soğanına keselerle altın ödediği ve lale soğanını yemeklik soğan sanıp yiyen tayfanın yıllarca hapis yattığı dönemi.
Bir de 20.yüzyılın 1929 senesinde Amerika"da başlayan, sonra dalga dalga dünyaya yayılan ”Great Depsession = Büyük Ekonomik Kriz”. Dünyanin bu krizi atlatması 20 sene kadar sürdü ve II. Dünya savaşı sayesinde ekonomik kriz bitti. O döneme atfedilen analizlerde, krizin Amerika"da Ulusal Merkez bankasının bulunmamasından kaynaklandığı, şimdilerde böyle bir durumun söz konusu olmadığı filan söylenir.
Aşırı likidite, fantazi projeler, aşırı değer kazanmış varlıklar ve küresel sermayeyi kontrol edecek küresel bir Merkez bankasının olmaması geçmişte yaşananlara çok benziyor. Tek farkları boyutun çok daha büyük, küresel olması.
Umarız kriz çıkmaz ve dünya ekonomisi kendini toparlar. Küresel ekonomi ince buz üzerinde yürüyor. Umarız G-8 iyi bir orkestrasyon gösterir. Aksini düşünmek bile istemiyorum, çünkü bir kriz halinde merkez 1 şiddetinde sallanırsa, Türkiye, Kore, Brezilya gibi ülkeler 7 şiddetinde sallanır.
Ben yukarıdaki paragrafı yazalı bir yıl oldu. Şimdi bakınız neler olmakta.
Geçen Hafta Yaşananlar
60 yıldır tanıdığımız Wall Street bitmiştir. Artık "Broker" şirketleri yok. Yeni Wall Street"te "Broker" şirketlerini kanatlarının altına almış anaç mega bankalar var.
Amaç bir daha bu tür krizlerin yaşanmaması için bankaların mevduat güçlerinden faydalanmak. Bankacılık jargonuyla "leverage" oraranının azaltılması.
Beklediğimiz ve umut ettiğimiz gibi ABD Federal Rezerv"i, Avrupa, Japonya, İngiltere ve İsviçre Merkez Bankaları finansal ateşi söndürmek üzere piyasaları likiditeye boğdular. Şimdilik yangın söndü. Amerikan Rezerv Bankasının rezervleri tükendiği için Amerikan Hazinesinden borçlanmak zorunda kaldı. Şu ana kadar Amerikan Devleti"nin harcadığı para 700 milyar dolar. Sorun hiç bir kurumun bilançosuna sığmadığı için, hükümet problemi Amerikan Senatosu"nun merdivenlerine bıraktı. Bush yönetimi bu devasa yükümlülüğü Amerikan halkının bilançosuna yerleştirme çabasında. Capitol"deki politikacılar da haklı olarak, Wall Street kurtarılırken seçmenlerimizi mortgage krizinden kim kurtaracak diyerek, ayak sürtmekte. Sonuçta Bir uzlaşmaya varılacak ve mevcut kriz atlatılacak.
Beni korkutan, "off-balance sheet" dediğimiz bilanço dışı risklerin büyüklüğünün ne olduğu ve yeni bir kriz dalgasına yol açıp açmayacağı. “2001"i Arar mıyız?” başlıklı Şubat 2008 makalemde Alman Maliye bakanının tahribatın 400 milyar dolar civarında olduğuna dair açıklamasını aktarmıştım. Şubat"tan bu yana bakanın yüzde yüz hata payı olduğu ortaya çıktı. Umarız ilave bir 700 milyar dolar açık çıkmaz.
Gelecek Aylarda Yaşayacaklarımız Dünya kapitalizminin merkezinde kriz var. Akla gelecek ilk sonuç merkezde yangın olduğu zaman suyun önce merkeze aktarılacağı. Çevre ülkelerde su kısıntısı, yani likidite sıkıntısı olması yüksek olasılık. Türkiye de bundan nasibini alacak. Türkiye Bankacılık sektörünü ciddi bir sınav bekliyor. İkinci olası sonuç varlık fiyatlarının (aktiflerin) ciddi bir saç traşı olacağı. Körfez ülkelerinde görünen "Burj al Arap" gibi fantazi projeler, Istanbul"da yaşanan emlak/arsa fiyatlarındaki anormal yükseklik düşecek.
Üçüncü olası sonuç/sonuçlar;
Eğer yukarıda sözünü ettiğim merkez bankalarının ortak orkestrasyonu sonuç alır da kriz biterse, ABD dünyaya kendi enflasyonunu ihraç ederek kurtulacak. Bunun yan etkisi olarak, kredi mekanizmaları aşırı denetim altına alındığından global bir stagflasyon, yani işsizlik ve enflasyon birarada yaşanacak. Eğer pompalanan likidite yetersiz kalır ve zincirleme batma/kurtarma operasyonları devam ederse, kredi ve likidite tamamen duracağı için, global bir depresyon yaşanacak (düşen fiyatlar, artan işsizlik ve negatif büyüme)
İnananların inançlarını yoğun bir şekilde yaşandığı bugünlerin ikliminde, biz yine de en hayırlısını umut edelim. İnsanoğlunun parayla olan serüveninin bu virajı kazasız belalsız almasını dileyelim.