BOGOMİL’ler Nerede?

Zaman zaman bu köşede entelektüel konulara değiniyorum. Yıllardır merak ettiğim bir konuda yazmak şimdi nasip oldu.

Bogomiller özelikle Osmanlı öncesi Bulgaristan’da yaygın bir tarikat. Bogomilleri anlamadan önce İlk Hristiyanlık dönemi Orta Doğu’ya seyahat etmekte yarar var.

Maniler:

M.S. 200 yıllarda Mani isimli bir İranlı Buda, Zedüşt ve İsa’nın öğretisinin yetersiz olduğunu iddia ederek yeni ve başarılı bir din kurar. Din dualistik ( ikilemli ) bir inanç yapısına sahiptir. En önemli yapısal noktası ‘Şeytan’ın Kaynağı’ varsayımıdır.Manişeizm saman alevi gibi Orta Asya’dan Roma’ya kadar hızla yayılır. Hem İran’da hem Avrupa bu inanç sahipleri keskin bir şekilde cezalandırılıp öldürülürler.

Pavlikyanlar:

‘İnsanları öldürürebirsiniz ama fikirlerini asla’ kanununun uzantısı olarak ‘Neo-Mani’ hareketi Doğu Anadolu’da özellikle Ermeniler arasında çok yaygınlaşır. M.S. 8.inci yüzyılda Pavlikyanlar ( Paulisiyanlar) çok güçlü yerel kralıklar kurarlar. Savaşçıdırlar Bizans İmparatorluğunun başına büyük dertler açarlar. Kendileri hakkında en çok Bizans’ın gönderdiği elçilerin raporlarından bilgi sahibi olmaktayız.

Görünürde Hıristiyan olan bu insanlar özelde ve gizlice ‘dualistik’ bir dine inanmaktadırlar. ‘Şeytani Ruh’ görünen dünyanın hakimi ‘İyi Ruh’ gelecek dünyanın hakimidir. Bir çeşit ‘Neo-Mani’ inanç dünyası.

Bizans kaynaklarına göre takkiye yapıp kendi aralarında inançlarına göre ibadet yaparlar. Sonunda Bizans İmparatoru tarafından 871’de yani Alpaslan’dan 200 sene önce kılıçtan geçirilip siyasi güçlerine son verilir. O yıllarda Batı’da Hıristiyanlığa karşı direnen kökeni Türk-Tatar olan Bulgarlara denge unsuru olarak Bizans İmparatoru geriye kalan Pavlikyanları başta Filibe olmak üzere Bulgaristan topraklarına yerleştirir.

Bogomillerin Doğuşu:

950 yıllarında Bulgaristan’da ciddi sosyal sorunlar yaşanmaktadır. Halk arasında Şamanist inançlar vardır. Bizans kilisesine karşı reaksiyon vardır. İşte bu şartlar içinde Bogomiller Mani ve Pavlikyanlar üzerinden Avrupa’ya taşınan ‘Dualistik’ inanç dünyasını yeşertirler. O kadar ki bir ara Bizans başkenti Kustantiniye’de bile on binlerce taraftarları vardır. Kapadokya’ya kadar uzanırlar.
Bogomiller’de kendilerini ‘saf’ Hıristiyan şeklinde tanımlarken ‘takiyye’ yaparak yaşamaya devam ettiler. Pavlikyanlardan farkları ‘savaşcı’ olmamaları ve liderlerinin içki, et ve cinsel ilişkiden uzak durmalarıydı. Ahlaklı duruşları barışcıl yaklaşımlarıyla ‘ikili’ inançlarını salkıyarak başarıyla yayılırlar.

İnançları:

Bogomillerin inançlarına göre Tanrı’nın iki oğlu vardı. Büyük oğlu Satanail ve küçük oğlu Mikhail. Büyük oğul Satanail = Şeytan babasına baş kaldırır ve kötü ruh oldu. Bugün yaşadıklarımız işte bu iki değişik güç ararsındaki çatışmadır. Tabii ki bu tür bir yaklaşım ‘Tanrı’nın oğlu İsa’ kavramına doğrudan ters düşen bir olgu olduğu için Bizans’ın büyük tepkisini alır.

Doğal Beşik Makedonya

Etrafı dağlarla çevrili yüksek bir plato olan Makedonya Bogomiller için doğal yerleşim alanı olur. Bu ülkede Bogomiller serpilip geliştiler. Makedonya’nın Vardar nehri üzerinden Selanik’e doğal çıkışı olması Bogomillerin bu kentte de etkisini arttırır.

1390lı yıllarda I. Beyazıt’ın Rumeli seferlerinden sonra bir daha Bogomillerin izine rastlanmaz. Tarihçilere göre büyük çoğunluğu Müslümanlığa geçer.

Şimdilerde Balkanlarda özellikle Makedonya’da ve Selanik’te Bogomil orijinli olarak bilinen ‘Kudegeri’ isimli insanlar bulunmakta. Aynı şekilde Makedonya’nın ortasında doğal korunmalı Babuna dağlarının da Bogomillerin yerleşim merkezlerinden olduğu bilinmekte. Bu bölgelerde yaşayan Bogomillere Babun denilmekte. Ayrıca Bogomil dervişleri torbayla dolaştıkları için Türkçe ve Bulgarca da ‘torba’ kelimesinden üretilen ‘torbeşi’ sıfatı da Bogomiller için kullanılan deyimlerden birisi. Hatta bazı tarihçilere göre I.Beyazıt’dan önce bir çok Bulgar özellikle Pomaklar Bogomillikten Müslümanlığa geçtiler. Bugün halen Makedonya’nın Zupa bölgesinde yaşayan halka Torbeshi deniliyor.

Bana Ne Oluyor ?

Bir çok fani farklı olmak ve orijinal gözükmek için ekranlarda, köşelerinde bilir bilmez komployla karışık ortaya bir şeyler söylüyorlar. Yakında kim Bogomil’di kim Bogomil değildi tartışması falan başlar. Kimin aslında Müslüman veya Hıristiyan değil de ‘takkiye’ yapan Bogomil olduğu ortaya atılır.
Bende oturdum Bogomiller konusunda tek ve yetkili, 1948 senesinde yazılmış bir kitabı buldum okudum, araştırdım ve öğrendiklerimi sizlerle paylaştım. Yakında bir polemik başlarsa fikriniz olsun diyerek.