Yakın gelecekte erkeklere gerek kalmayacak

Yeditepe Üniversitesi Histoloji-Embriyoloji Uzmanı ve Tüp Bebek Merkezi Laboratuvar Direktörü Yrd. Doç. Dr. Oya Alagöz, tüp bebek tedavisinde erkeğin rolüyle ilgili olarak Sabah gazetesinden Didem Seymen'in sorularını yanıtladı.

Tüp bebek tedavisinde erkek faktörü sıklığı nedir?

Günümüzde tüp bebek tedavisi için başvuran hastaların yaklaşık yüzde 40-45'inde erkek faktörü rol oynar. Normal fizyolojiye baktığımızda, sperm yumurta ile buluşmadan önce pek çok bariyerden geçer. Vajina ve serviksteki, mukus dediğimiz kadının doğal sıvıları bu görevi üstlenmiştir. Spermlerin kötüleri burada elenip sağlıklı olanlar rahim içine ulaşır. Bu yarışı kazanan spermler yumurtayı dölleme kabiliyetine sahip en iyi spermlerdir.

Sperm azlığı durumunda ne yapılabilir?

Sperm sayı ve hareketliliğindeki azalma doğal yollardan gebelik şansını ortadan kaldırır. Bu vakalarda bu güne kadar uygulanan yöntem spermlerin laboratuvarda özel yıkama ve ayıklama işlemlerinden geçirilerek hazırlanması ve mikroenjeksiyon uygulanmasıdır.

Menide hiç sperm yoksa neler yapılabilir?

Erkelerde bazı durumlarda testislerde normal sperm üretimi olmasına rağmen taşıyıcı yollarda tıkanmalar nedeniyle spermler dışarı çıkamaz. Bu olgularda üretilen spermler cerrahi yolla çok ince iğnelerle testislerden alınır. Eğer canlı sperm bulunamazsa, testislerden alınan doku örneklerinde mikroskop altında sperm aranır. Sperm olmaması bazen üretim eksikliğinden kaynaklanabilir. 'Mikroskobik TESE' sonucu elde edilen sperm bir-iki tane bile olsa döllenme sağlanır ve gebelik elde edilebilir. Bu metod erkek infertilitesinde çığır açmıştır. Bu metodun kullanımından önce hiç babalık şansı olmayan erkekler baba olma şansını yakalamıştır. Ancak bazı olgularda, bu işleme rağmen hiç olgun sperm üretimine rastlanmadığı şansız durumlarla da karşılaşılabilmektedir.

Yakın gelecekte spermi olmayan erkeklerde kök hücreden sperm üretilebilecek mi?

Testiste sperm üretimi çok küçük VSELs (Very small embryonic-like stem cell) olarak adlandırılan çok küçük embriyon benzeri kök hücrelerden başlar. Bunlar çok küçük ve çok az sayıdadır. Bunların varlığı da son birkaç sene içerisinde anlaşılmıştır. 2016 yılında yapılan bir çalışmada da bunların hormonlara duyarlı olup uyarıldıklarında sperm hücrelerine dönüşebildiği gösterilmiştir. Geçtiğimiz yıl da Fransa'dan gelen bir haber, çeşitli uyarıcılar kullanılarak sperm kök hücrelerinden kuyruk yapısı gelişmiş sperm dönüşümünün gerçekleştiği yönde olup yeni bir umut kaynağı oluşturmuştur. Ancak bu çalışmanın, diğer çalışmalarla doğrulanmasına ve geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Bu konuda çalışmaların hızla devam etmesi ve ön gelişmeler sevindirici olup ancak kesin sonuç için halen beklemek gerekir.

En sağlıklı spermi seçmede son uygulanan yöntemler nelerdir?

Sağlıklı spermi seçmede ROS (Reaktif Oksidatif Stres) testi, mikroçip ve PICSI yöntemleri kullanılıyor.

ROS (Reaktif Oksidatif Stres) testi nedir?

Oksidatif stres, reaktif oksijen türlerinin artışına bağlı olarak vücuttaki mevcut anti-oksidan seviyelerinin bu artışın hücrelere verdiği zararlı etkilerini karşılayamaması durumudur. Erkek faktörüne bağlı infertilite vakalarının yüzde 25'ine tanı konulamamaktadır. Bu vakalarda sperm değerleri sayı, hareket ve şekil yapısı olarak normal görünse bile gerçekte oksidatif strese bağlı olarak reaktif oksijen türlerinin artışı tespit edilmektedir. ROS testi yapılması, sebebi belli olmayan erkek infertilitesinin tespitini ve daha erken doğru tedavinin planlanmasını sağlar.

PICSI (Physiological Intra-cytoplasmic Sperm Injection) yöntemi nedir? 

PISCI yöntemi, mikroenjeksiyonda kullandığımız spermlerin hyalorunan maddesine bağlanma özelliği kullanılarak seçilmesidir. Hyalorunan, kadının üreme hücresi olan yumurtayı çevreleyen tabakanın ana maddelerinden biridir. Olgun sperm hücrelerinin baş kısmında bu maddeyi tanımayı sağlayan bölgeler bulunur. Yeterli olgunluğa ulaşmamış ve DNA kırıkları fazla olan spermlerde bu bölgelerin eksikliğinde yumurtayı tanıma ve bağlanma olmayacağından döllenme oranları daha düşük olur. PICSI yönteminde mikroenjeksiyonda kullandığımız spermi doğal döllenmeye daha yakın bir seçim olan spermin hyalorunana bağlanma özelliğine göre seçmekte, böylelikle daha yüksek döllenme sağlanmakta ve daha iyi kalitede embriyolar gelişmektedir.

Mikroçip yöntemi nedir? 

Son dönemde geliştirilen mikroçip tüp bebek tedavisi pek çok çifte umut kaynağı olmuştur. Harvard'da bir Türk bilimadamı tarafından geliştirilen bu yöntem ülkemizde de uygulanmaya başlanmıştır. Tüp bebek tedavisinde kaliteli sperm ve yumurta seçimi iyi kalitede embriyo gelişimi açısından çok önemlidir. Mikroçip yönteminde mikro akışkan teknolojisi kullanılarak daha doğala yakın ve DNA yapısı en iyi olan spermlerin seçilmesi sağlanmaktadır. Seçilen bu spermler kullanılarak yapılan mikroenjeksiyon sonrası daha kaliteli embriyolar oluşturulmakta, böylelikle başarılı sonuçlar alınmaktadır. Bu yöntemin kullanılmasıyla birlikte elde edilen gebelik oranlarında belirgin artış meydana gelmiştir. Bu yöntem erkek kısırlığında çok önemli bir gelişmedir. Yenilikleri takip eden başarılı tüp bebek merkezleri bu uygulamaya geçmiştir.

Mikroçip yöntemi nasıl uygulanır? 

Sağlıklı spermlerin seçilmesinde yardımcı olacak sperm çipleri mikro kanalcıklardan oluşmaktadır. Bu mikro kanalcıkların içine önce özel olarak üretilen bir solüsyon, ardından spermler bırakılır. Spermlerin doğal fizyolojiye benzer şekilde serviks ve tüplerden yumurta hücresine ulaşmaya çalışır gibi bu kanalcıklardan geçişi başlar. Yarım saatin sonunda sağlıksız DNA hasarlı spermler bu kanallarda takılırken, sağlıklı ve DNA kırıkları daha az olan kaliteli spermler mikro kanallardan geçerek karşı bölümde toplanır. Seçilen bu spermler ile yapılan mikroenjeksiyon yöntemiyle elde edilen embriyoların kalitesi ve beşinci güne ulaşan blastosist oranı daha yüksektir.

Sabah