Hurda araç teşviği geri mi dönüyor ?

TESK Başkanı Palandöken, "Ülkemizde 28 milyon 750 bine yakın araç var. Bunların ortalama yaşı TÜİK verilerine göre 14.5'in üzerinde. Bu araçlar artık ekonomik ömürlerini doldurmuş durumda. Mal sahiplerinin ellerinde ekonomik olarak kazancı olmayan, çevreye ve doğaya zararlı hale gelmiş, yakıt israfı da çok büyük olan eski teknoloji olan araçların hepsi hurdaya çıkmış vaziyette. Hızlı bir şekilde sorunun çözümü için araçların yaşlarına yönelik bir teşvik programı yeniden uygulanmalı" açıklamasında bulundu.

 TESK Başkanı'nın açıklamaları ile devam edecek olursak, hurda araçlarını yenileyecek olanların mevcut borçlarını ödemekte kolaylık sağlanması gerektiğini de vurgulayan Palandöken, "Enflasyonist ortamda hurda araçların ekonomiye kazandırılması hem ekonomiyi canlandıracak hem de büyük bir girdi sağlayacak.

Bu teşvik, aracını yenilemek isteyen, hurda ithalatı yapan esnaf ve birçok meslek dalına da yarar sağlayacak. Araçların yenilenmesi karayollarındaki güvenliği de sağlayacak. Devletimiz de bundan bir kayıp yaşamadan yüksek miktarda gelir elde edecek. Bununla ilgili çalışmaların neticelenmesinde geç kalınsa da zaman kaybedilmeden bir an önce hurda teşvik yasası çıkmalı" şeklinde konuştu.

Ticari otomobiller daha yaşlı

Her ne kadar sadece ticari araçlar için bir hurda teşvik talebinde bulunsa da, Palandöken'in belirttiği rakamın Aralık 2023 verilerine göre trafikteki toplam araç sayısını ve ortalama yaşını yansıttığını söylemek gerek.

TÜİK verilerine göre, trafiğe kayıtlı toplam taşıt sayısı Temmuz 2024 itibarıyla 30 milyon 261 bin adet. Bu rakamın ise sadece yüzde 13.6'sını ticari araçlar oluşturuyor.

TÜİK, yollardaki araçların ortalama yaşını her yıl Aralık ayında açıklıyor. Aralık 2023'te açıklanan son verilerde ise, ticari araçların ortalama yaşının otomobillere göre daha yüksek olduğu ortaya çıkıyor.

Öyle ki, 2023 yılı sonunda otomobillerde ortalama yaş 14.1 iken, minibüslerde ortalama yaş 15.8, otobüslerde ortalama yaş 15.8, kamyonetlerde ortalama yaş 13.6, kamyonlarda ortalama yaş 17.9 ve traktörlerde de ortalama yaş 24.4 olarak TÜİK raporlarına girmiş durumda.

Palandöken'in talep ettiği gibi, sadece ticari araçlar özelinde bir hurda teşviki kararı alınır mı, hatta herhangi bir hurda teşviki kararı da alınır mı bilinmez. Fakat, bu açıklamalar kuşkusuz hurda araç teşviklerinin geçmişteki uygulamalarını merak konusu haline getirmiş durumda.

 2003'te uygulanmıştı

Türkiye'de ilk defa 2003 yılında uygulanan hurda teşviki politikası, yıllar içinde şekil değiştirerek farklı aralıklarla uygulanmaya devam etti.

Otomobiller için ilk hurda teşviki 12 Ağustos 2003 ile 31 Aralık 2004 tarihleri arasında uygulandı. İlk hurda teşviki, hem belirli bir yaşın üzerindeki araçların piyasadan çekilmesine hem de otomotiv sektöründeki satışların artmasına katkı sağladı.

2004 sonunda sona eren uygulama, 2010 yılında tekrar gündeme geldi ve 4 Ekim 2010'dan 31 Aralık 2011'e kadar ikinci hurda teşviki yürürlükte kaldı.

İlk hurda teşvikinden farklı olarak ikinci teşvikte kapsama alınan motorlu araç türü sınırlandırıldı ve ağırlığı 3.5 tondan fazla olan yük ile yolcu taşımacılığına hizmet eden araçlar kapsama alındı.

2010 yılındaki teşvikte, kapsama alınan motorlu araçlar için taşıtların ağırlığı model yılları baz alınarak belirlenen kilogram fiyatı üzerinden nakdi destek sağlandı.

2011 yılı sonuna kadar uygulanmaya devam eden hurda teşviki, toplam kaydı silinen araçlar içerisinde hurdaya ayrılan araç sayısını ise bir önceki yıla göre yüzde 73.9 oranında artırdı.

Dolayısı ile, 2010 ve 2011'de nakdi destek şeklinde sağlanan hurda teşvikinin, belirlenen motorlu araçların ve toplam hurdaya ayrılan araç sayısında önemli bir artış sağladığı görülüyor. Ayrıca, 2010 yılında toplam pazarın yüzde 38, 2011'de ise pazarın yüzde 14 oranında artmasında da verilen hurda teşvikinin etkisi olduğu anlaşılıyor.

  2012'de teşvikler ikiye ayrıldı

2012 yılında ise, farklı içerik ve kapsama sahip iki ayrı hurda teşviki kararı uygulandı.

Bunlardan ilki, sadece kilogram fiyatları yükseltilerek 2011 yılında uygulanan nakdi destek uygulamasının 31 Aralık 2013 tarihine kadar uygulanmasına karar verilmesi şeklinde oldu.

17 Aralık 2012 tarihinden itibaren geçerli olan bu teşvik, 2012 sonuna kadar kalan 13 gün boyunca söz konusu yılın Aralık ayı içerisinde hurdaya ayrılan araç sayısını bir önceki aya göre yüzde 49.11 oranında artırmıştı.

2013'te ise, toplam kaydı silinen araç sayısı yüzde 80 ve hurdaya ayrılan araç sayısı yüzde 114 oranında artış yaşadı.

Bu dönemde uygulanan bir diğer hurda teşviki ise 04 Ağustos 2012 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere belirli bir model yılına ait olan motorlu araçların 31 Aralık 2014 tarihine kadar hurdaya ayrılması halinde, belirlenen tarihe kadar tahakkuk etmiş fakat ödenmemiş olan motorlu taşıtlar vergisi ile bu vergiye ait faiz, ceza, gecikme zammı ve faizi ile idari para cezalarının terkin edilmesi şeklindeydi.

2014 yılında vergisel yüklerin terkin edilmesi şeklinde uygulanan teşvik, toplam kaydı silinen araçlar içerisinde yer alan hurda araç sayısını bir önceki yıla göre yüzde 38 oranında azaltmıştı.

 Son hurda teşviki ise 2017, 2018 ve 2019 yıllarında yürürlükte kaldı.

Belirli bir yaşın üzerindeki araçların trafikten çekilmesi ve geri dönüştürülebilir aksam ve parçalara sahip olması nedeniyle belirli araçların hurdaya ayrılmasını kolaylaştırmak amacı ile 20 Temmuz 2017 ile 31 Aralık 2018 tarihleri arasında uygulanan hurda teşviki, 2017'de hedefine ulaşamamış ve hurdaya ayrılan araç sayısı bir önceki yıla göre yüzde 14 oranında bir azalmıştı.

2018 yılında ise, vergisel yükümlülükler ve idari cezaların terkin edilmesi şeklinde hurda teşvik uygulaması devam ederken, ilgili yılın ikinci çeyreğinde otomotiv sektöründe yaşanan daralmanın olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla farklı içerikte hurda teşviki kararı alındı.

Bu karar kapsamında, 11 Haziran 2018 ile 31 Aralık 2019 tarihleri arasında, belirlenen şartları taşıyan motorlu araçların hurdaya çıkarılması halinde aynı cinsten yeni bir aracın satın alınmasında tahsil edilecek ÖTV miktarından belirlenen tutar kadar indirim sağlanması öngörüldü.

Bu uygulama kapsamında, 2018 yılı içerisinde hurdaya ayrılan araç sayısı bir önceki yıla göre yüzde 152 oranında arttı.

2018'de pazarın yüzde 35 oranında daraldığı göz önüne alındığında, hurda araç teşvikinin pazardaki daralmanın derinleşmesini önlediği de söylenebilir.

Yapılan düzenlemeler sonucunda, 2019 yılı sonunda da hurdaya ayrılan araç sayısı bir önceki yıla göre yüzde 56 oranında arttı.

 Hurda araçların sayısı gitgide azaldı

Herhangi bir hurda teşvikinin yürürlükte olmadığı yıllarda ise, hurdaya ayrılan araç sayısında azalma meydana geliyor.

Örneğin, 2023 yılı sonunda, trafikten kaydı silinen araç sayısının bir önceki yıla göre yüzde 11 azalması dikkat çekiyor.

TÜİK verilerine göre, 2022 sonunda yaklaşık 36 bine yakın araç hurdaya ayrılırken, bu sayı 2023 sonunda ise 31 bin adetlere geriledi.