Atatürk'ün ve Cumhuriyet'in mirasları bir bir yok oldu

Son devredilmelerin ardından gözler, çoğunluğu Ata yadigârı olan Ankara’nın simge mekânlarına çevrildi. Cumhuriyet Dönemi mimarisi olan ve çoğunluğu Atatürk ile özdeşleşen tarihi yapılar ya restore edilmek yerine tamamen yok edildi ya da özelleştirildi. TCDD Müzesi olarak kullanılan binanın Medipol Üniversitesi’ne devredilmesiyle büyüyen tepkilere karşın son olarak Ankara Valiliği’nin tarihi Hükümet Konağı binası, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi’ne devredildi. Binayı terk eden valilik, Bilkent Şehir Hastanesi yanına yapılan binaya kiracı çıkan Sağlık Bakanlığı’nın Sıhhiye’deki eski binasına geçecek.

Cumhuriyet'ten Şeyma Paşayiğit'in haberine göre, tamamen yok edilen, özelleştirilen ve tehdit altında olan Cumhuriyet hafızasına yer etmiş tarihi binalardan bazıları şöyle:

- İşçi Memur Lokantası: Adı Atatürk ile özdeşleşen ve Ankara’nın simge mekânlarından Atatürk Orman Çiftliği’ndeki Merkez Çiftlik Lokantası, Mart 2013’te yıkıldı. Atatürk’ün kuruluş aşamasında zamanının büyük bölümünü geçirdiği çiftlikte, 1925 yılında dostlarıyla bir araya geldiği bir mekân olarak hazırlanan Merkez Çiftlik Lokantası, 1930 yılında ise restorana çevrilmişti. Merkez Çiftlik Lokantası, özellikle Atatürk’ün İsmet İnönü ile yediği yemeklerle anılırdı.

- Su Süzgeci binası: Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla yapılan, Ankara’nın içme suyunu filtre edip dağıtan Cumhuriyet Dönemi yapılarından Su Süzgeci binası Eylül 2013’te yıkıldı. Mimarlar Odası Ankara Şubesi, binanın “endüstriyel miras” olarak korunması için Kültür ve Tabiatı Koruma Kurulu’na başvurduğu sırada, tarihi binanın yıkımının başladığı haberi geldi. 

- Etibank binası: Sıhhiye’deki Etibank Genel Müdürlüğü binası, 2013 Aralık ayında yıkıldı. Bina, Vedat Özsan, Toğrul Devres ve Yılmaz Tuncer tarafından 1960’lı yıllarda yapılmıştı. 

- Kumrular İkamet Sitesi: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kullanılan, 1956 yılında tasarlanan Kumrular İkamet Sitesi, Mimarlar Odası Ankara Şubesi’nin tescil davası devam ederken Aralık 2015’te yıkıldı. Ankara’da, 1950’lerin çağdaş mimarlık anlayışını yansıtan site ortadan kaldırıldı. U mimarisi, mavi mozaikli duvarları ve küçük süs havuzuyla, 1960’larda Ankaralıların bir devlet binası olmasına karşın Ankaralıların zaman zaman yanında soluklandıkları bina da yok olmuş oldu.

- Danıştay binası: Cumhuriyet Dönemi mimarisini taşıyan Sıhhiye’deki Danıştay binası, açılan tescil davasında Ankara 11. İdare Mahkemesi’nin yürütmeyi durdurma kararı vermesine karşın 2016 Martı’nda yıkıldı. Bayındırlık Bakanlığı tarafından 1967 yılında açılan yarışmayı kazanan Sami Sisa ve Doğan Tekeli, binanın mimari projesini üstlenmişti.

- Çoban Mektebi: Keçiören’de Ziraat Mektebi olarak bilinen Çoban Mektebi’nde çıkan yangın sonucu oluşan ciddi hasarlar için Kültür Bakanlığı adım atmadı. 1895 yılında yapılan ve Milli Mücadele döneminde Halide Edip Adıvar ve Milli Mücadele’yi yürüten kişilerin kaldığı bu bina, gelecek kuşaklara aktarılamıyor.

- Numune Hastanesi: 1881 yılında 2. Abdülhamit döneminde Gureba Hastanesi olarak faaliyete başlayan ve 1927 yılında dönüştürülen Numune Hastanesi de tehdit altında. Ankara Bilkent Şehir Hastanesi’nin açılışı için kapatılan Numune Hastanesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü tarafından “korunmaya değer bulunmadığı” gerekçesi ile koruma altına alınmadı.

- Tarihi Hükümet Konağı: Cumhuriyet öncesi inşa edilen, Kurtuluş Dönemindeki kullanılan önemli yapılardan, Ulus Hacı Bayram Mahallesi’ndeki Ankara Valiliği’nin tarihi Hükümet Konağı binası, Sosyal Bilimler Üniversitesi’ne devredildi. Valilik, dün yaptığı açıklama ile Sıhhiye’deki eski Sağlık Bakanlığı binasına geçeceğini duyurdu.

MARMARA KÖŞKÜ

Atatürk Orman Çiftliği’nin en yüksek noktasında bulunan ve Atatürk’ün çiftlik evi olarak bilinen Marmara Köşkü, Mayıs 2013’te yıkıldı. Atatürk, çiftliği, şartlı olarak halka emanet etmişti. 

ESKİ ALMAN BÜYÜKELÇİLİĞİ BİNASI

Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü mülkiyetindeki eski Alman Büyükelçiliği binasının, kamu yararı gözeterek çalışan ve kâr amacı gütmeyen dernek ve vakıflara sosyal tesis olarak kullanmaları amacıyla 10 yıllığına kiraya verileceği, 10 Mart 2018’de Resmi Gazete ile duyuruldu. Birinci derecede doğal sit alanı içinde, 3 bin 458 metrekarelik eski Alman Büyükelçiliği binası, 4 Nisan 2018 tarihinde Hayrat İnsani Yardım Derneği’ne kiraya verildi. Almanya Dışişleri Bakanlığı tarafından 1924 yılında ithal edilen bina, gemiyle İstanbul’a oradan da trenle Ankara’ya taşınmış, ahşap yapıyı ziyaret eden Mustafa Kemal Atatürk, donanım ve teknik tesisattan etkilendiğini ifade etmişti. Ahşap yapılarda ilk eserlerinden biri olan eski Alman Büyükelçiliği binası tescilli bir kültür mirası olarak kayıtlarda yerini almıştı. Öte yandan, Milli Eğitim Bakanlığı’nın “değerler eğitimi” bahanesiyle önünü açtığı Hayrat İnsani Yardım Derneği’ne, okullarda “yardım” toplama desteği de verildiği ortaya çıkmıştı.

BARAJ GAZİNOSU

Çubuk Barajı’nda, 1938 yılında inşa edilen Baraj Gazinosu, Haziran 2016’da yıkıldı. Baraj Gazinosu toplumdaki cinsiyet ayrımcılığına karşı eğlence merkezi olarak tasarlanmıştı. Bina, dönemsel olarak modernite kavramının mekânsal ve yaşamsal izlerini taşımaktaydı.

İLLER BANKASI BİNASI

Cumhuriyet’in erken döneminde Seyfi Arkar tarafından inşa edilen İller Bankası binası, “cami inşaat alanının genişletilmesi” için 16 Haziran 2017’de yıkıldı. 1. derece kültür varlığı olarak korunması gereken tescilli binanın yıkılmasıyla İller Bankası da kiraya çıktı.

RENDA KÖŞKÜ

Erken Cumhuriyet dönemi modernizme örnek olarak 1920’li yıllarda, dönemin bürokratı Sait Bektimur’un yaptırdığı Renda Köşkü, balkonunda mangal yapılmasıyla gündeme gelmişti. Tehdit altında olan Renda Köşkü için Mimarlar Odası Ankara Şubesi atarafıdan yapılan bilgi edinme başvurusuna, “devlet sırrı” denilerek bilgi verilmemişti.

TCDD MİSAFİRHANESİ

İçerisinde tescilli kültür varlığı olan müzenin de bulunduğu TCDD ikinci bölge binası; kreş, lojman, sanat galerisi ve misafirhanesi ile birlikte Hazine’ye devredilmesine ilişkin protokol; Maliye Bakanlığı, TOKİ ve TCDD arasında 13 Mart 2018’de imzalanmıştı. Bu alan ve binalar, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın kurucusu olduğu Medipol Üniversitesi’ne devredildi.

MALTEPE ELEKTRİK VE HAVAGAZI FABRİKASI

1928 yılında elektrik santralı olarak kurulup 1933 yılında yerleşke haline getirilen Maltepe Elektrik ve Havagazı Fabrikası, Ankara’nın ilk sanayi yapılarından biriydi. Ankara’nın havagazı ve kok kömürü ile çalışan ilk tesisi olan yapı, gerek simgesel olması gerekse döneminin tasarım ve mühendislik tekniği ile teknolojisini yansıtması itibarıyla mimarlık tarihi açısından bir endüstriyel yapı mirası niteliği taşıması nedeniyle 1991 yılında Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmişti. Tarihi bina, asbestle ilgili çıkan yönetmelik sonucu Ocak 2018’de yıkıldı.