Sayıştay'ın Osmangazi Köprüsü ve Avrasya Tüneli raporu şoke etti

Yap-İşlet-Devret Modeli ile yaptırılan, Osmangazi Köprüsü’nün de dahil olduğu İstanbul - İzmir Otoyolu’nda, ihaleyi kazanan şirket lehine sözleşme hükmü değiştirildi. Bu değişiklik nedeniyle Nurol-Özaltın-Makyol-Astaldi-Yüksel-Göçay Ortak Girişimi’nin devlete ödemesi gereken 568 milyon TL’lik kullanım bedelleri tahsil edilmedi.

ANKA'nın Sayıştay raporundan derlediği bilgilere göre, Gebze ile İzmir arasında, Osmangazi Köprüsü ve bağlantı yollarını da içeren otoyolun inşaası için 2009’da yapılan ihalenin ardından 27 Eylül 2010’da sözleşme imzalandı. Uygulama Sözleşmesi’ne göre, otoyol yapımı için gerçekleştirilen kamulaştırma bedelinin 400 milyon TL’lik kısmının şirket tarafından, kalan kısmın idare tarafından ödenmesi kararlaştırıldı. Şirket kamulaştırma bedeli idare tarafından karşılanan taşınmazlar için de sözleşme süresi boyunca kullanım bedeli ödemeyi taahhüt etti. Kullanım bedeli, her bir parsel için, sözleşmenin imzalandığı 2010 yılı için KDV hariç 5.000 TL, sonraki yıllarda ise enflasyon oranında artırılarak peşin olarak belirlendi.

10 GÜN İÇİNDE 568 MİLYON TL ÖDENECEKTİ

İlk kez ödenecek yıllık kullanım bedelinin, ilk taşınmazın Görevli Şirkete teslim edildiği tarihi izleyen 10 iş günü içinde ödenmesi de sözleşmeye eklendi. Ancak şirket kullanım bedellerini ödemedi. Bu bedel, Sayıştay tarafından 568 milyon 151 bin 099 TL 95 kuruş olarak hesaplandı.

KANUN DEĞİŞİKLİĞİ SÖZLEŞMEDEN SONRA YAPILDI

İhale ve ardından imzalanan sözleşme, 2009 tarihli ‘3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun’a göre düzenlendi. 3996 sayılı söz konusu kanunda 2011’de yapılan değişiklikle, bu kapsamda yaptırılan işlerde kullanım bedeli alınmaması yönünde düzenleme yapıldı.

SÖZLEŞMEYİ GERİYE YÜRÜTMÜŞLER

Söz konusu sözleşmenin, 2010 yılında, değişiklikten önce imzalandığının hatırlatıldığı Sayıştay Raporu’nda; “3996 sayılı Kanun’a eklenen Ek madde 1’de, bu hükmün yürüyen sözleşmelere etkili olduğuna dair bir düzenleme bulunmadığı; yürürlüğe giren kanunların geçmişe ve kesin nitelik kazanmış hukuksal durumlara etkili olmaması ilkesi, Anayasa Mahkemesi’nin mevcut sözleşmelere yasa ile müdahale edilmesinin, sözleşme özgürlüğüne müdahale olduğu yönündeki kararı; ihale edilen işte isteklilerin “süre” üzerinden yarışmakta ve yapım süresiyle işletme süresinin toplamı olan sözleşme süresini en düşük teklif eden isteklinin ihaleyi kazandığı; isteklilerin ihaleye katılmadan önce idare tarafından hazırlanan şartname ve sözleşme taslaklarını incelediği, tekliflerini bu dokümanlarda yazılı şartlara göre verdiği için ihale aşamasında, katlanmak zorunda oldukları kamulaştırmadan kaynaklı kullanım bedellerini hesap ederek, maliyeti işletme süresine yansıttıkları” vurgulandı.

SÖZLEŞME ŞİRKET LEHİNE DEĞİŞTİRİLDİ

Görevli şirketin sözleşmenin yürütülmesi boyunca katlanmayı öngördüğü ve ihale aşamasında teklifine yansıttığı bir maliyet kaleminin tahsil edilmesinden vazgeçilmesi, ihale şartlarının bu şirket lehine değiştirilmesi anlamına geldiğini tespit eden Sayıştay, şirketin sözleşme süresi boyunca kullanım bedeli ödemesi gerektiğini teslim etti.

KARAYOLLARI HATAYI KABUL ETMEDİ

Karayolları Genel Müdürlüğü ise, kullanım bedeli alınmamasını, soruşturma sırasında konuyla ilgili açıklamasında sözleşmede yer alan “Görevli Şirketin mevzuattaki değişikliklere uyma zorunluluğu” maddesi ile savundu. Sayıştay denetçileri ise maddenin tamamın “Görevli Şirket, kanun, yönetmelik ve diğer mevzuattaki değişikliklere ve/veya ilgili mahkeme kararlarına uymak zorundadır. Söz konusu değişiklik veya mahkeme kararlarının herhangi bir maliyet artışına neden olması halinde işbu madde hükümleri uygulanacaktır” şeklinde olduğunu, bu hükmün asıl amacının ortaya çıkacak maliyet artışlarının yükleniciye ilave işletme süresi olarak verilmesi olduğu değerlendirmesi yaptı. Sayıştay Raporunda, konu ile ilgili “(…) Uygulama Sözleşmesi gereği ödemek zorunda olduğu kullanım bedelini artık ödemeyeceği anlamına gelmemektedir” tespiti yapıldı.

SAYIŞTAY 30 MİLYONLUK AÇIĞI DA ORTAYA ÇIKARMIŞTI

Sayıştay, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın Avrasya Tüneli’ne ilişkin muhasebe kayıtlarının gerçeğe uygun olmadığını tespit etmişti. Muhasebe hataları sonucu 30 milyon 870 bin lira açık göründüğünü belirten Sayıştay, “Gelecek dönemlere ilişkin mali tabloların doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak bakımından hizmet imtiyaz varlıklarına ilişkin muhasebe kayıtlarının gelecekte elde edilmesi muhtemel vazgeçilen gelir esas alınarak düzeltilmesi gerektiği değerlendirilmektedir” tespitinde bulunmuştu.

ÖZEL KÖPRÜ VE OTOYOLLARA DEVLET GARANTİSİ ARTIYOR

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının verilerine göre yap-işlet-devret modeliyle gerçekleşen projeleri finansmanı için özel sektörün çektiği kredilere devletin verdiği garanti miktarı 17 milyon 200 milyon 54 bin 669 dolara yükselmişti. Önümüzdeki 7 yılda ise Dünya Bankası’ndan 10 milyon 500 milyon dolarlık kredi çekilmesi planlanıyor.

En son Kuzey Marmara Otoyolu Kurtköy-Akyazı ve Kınalı-Odayeri Kesimlerinin finansmanı için çekilen krediye 4 milyon 435 milyon dolarlık ödeme garantisi verilmişti. Geçtiğimiz cuma günü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açılışını yaptığı Ankara-Niğde Otoyolu için çekilen kredinin 1 milyon 310 milyon 749 bin 341 dolarlık ödeme garantisi var.

AVRASYA TÜNELİ'NE 128 MİLYON LİRA FAZLADAN FATURA

Avrasya Tüneli’nde, bu yılın ilk 4 ayında koronavirüs salgınının da etkisi ile fatura çok ağır olmuştu. Geçen yılın aynı döneminde tünel için 64 milyon lira ödeyen devlet bu yıl aynı dönemde 192 milyon lira ödemek zorunda kalmıştı.

Avrasya Tüneli'nden 2020 ocak, şubat, mart, nisan aylarında aylarında geçmesi gereken araç sayısı 8 milyon 459 bin iken, geçen araç sayısı 3 milyon 917 binde kalmıştı. 2020'nin ilk 4 ayı için devletin kasasından firmaya ödenmesi gereken tutar 192 milyon liraya ulaşmıştı. Firmaya geçen yıl aynı dönem için 64 milyon lira ödenmişti.