Dünya nükleer anlaşmaya nasıl baktı ?

Dünyanın merakla beklediği, İran ile Batılı devletler arasında imzalanan nükleer anlaşma, dünya liderleri arasında fikir ayrılıklarına neden oldu

İran’la Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya (P5+1 ülkeleri) arasında yapılan nükleer anlaşma sonrasında dünya liderleri, konuyla ilgili görüşlerini bildirdi.

İRAN: TARİHİ AMA MÜKEMMEL DEĞİL

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, yapılan anlaşmayı tarihi bir an olarak nitelerken, “Anlaşma kimse için mükemmel olmayabailir ama başardığımız şey bu ve hepimiz için bu önemli bir başarıdır” dedi.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise Twitter hesabından toplantıya ait bir fotoğrafı paylaşarak “Şu anda İran ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı önceki tüm konuları tamamen çözme amacıyla işbirliğini hızlandırmaya karar verdi” diye yazdı.

AB: DÜNYA İÇİN UMUT BELİRTİSİ

AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini ise anlaşmayı tüm dünya için umut belirtisi olarak yorumladı. Mogherini, İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif ile beraber bir basın toplantısı düzenleyerek anlaşmaya vardıklarını kamuoyuna duyurdu.

Mogherini açıklamasında, İran’ın hiçbir şekilde nükleer silah edinemeyeceğinin ya da üretemeyeceğinin anlaşmaya dahil olduğunu belirtti. Zarif ise “Sayın Mogherini’nin İngilizce yaptığı açıklamaları Farsça tekrarlayacağım” diye konuştu.

BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun ise, “İran ile 5+1 ülkeleri arasındaki tarihi anlaşmayı samimiyet ve memnuniyetle karşıladığını” açıkladı.

ABD: GÜVEN DEĞİL DENETİM ÜZERİNE KURULU

ABD Başkanı Barack Obama, Beyaz Saray’da düzenlediği basın toplantısında İran’la yapılan anlaşmanın güven değil denetim üzerine kurulduğunu söyledi. Obama, anlaşma uyarınca, İran’ın hiç bir şekilde nükleer silah elde edemeyeceğinin altını çizerken, İran’ın anlaşmayı ihlal etmesi halinde ise tüm yaptırımların geri geleceğini ifade etti.

İSRAİL: TARİHİ BİR HATA

Müzakere sürecinde de defalarca anlaşmaya karşı olduğunu belirten İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, anlaşmanın ardından yaptığı açıklamada, kararı ‘tarihi bir hata’ olarak yorumladı. Netanyahu, İran’ın “nükleer hırsını” engellemek amacıyla elinden geleni yapacağını söyleyerek, “İran nükleer silahlara doğru bir yol teslim alacak. İran’ın bu noktaya ulaşmasını engelleyecek kısıtlamaların birçoğu kaldırılacak” dedi.

Netanyahu, İran’ın bu anlaşma sayesinde milyarlarca dolar nakit elde edeceğini ve bu parayı terörizmi desteklemek için kullanacağını iddia ederek, anlaşmaya varılmasının çok büyük bir hata olduğunu vurguladı.

SURİYE: TEBRİK EDİYORUZ

Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ise anlaşmanın tarihi nitelikte olduğunu söyleyerek, en büyük destekçilerinden biri olan İran’ı, en büyük destekçilerinden İran’ı tebrik ettiğini duyurdu.

ANLAŞMANIN ŞARTLARI

Anlaşmayla ilgili basına verilen detaylarda, BM’nin İran’a uyguladığı silah ambargosunun 5 yıl daha yürürlükte olacağı ve füze yaptırımlarının da 8 yıl süresince devam edeceği belirtildi. Ayrıca anlaşmaya göre, BM müfettişleri denetim amacıyla İran’daki askeri tesislere girebilecek fakat İran’ın giriş talebini sorgulama hakkı mevcut. İran’ın olası bir ihlal durumunda, yaptrımlar 65 günlük süre zarfında tekrar başlayabilir.

5+1 ile İran arasındaki nükleer müzakerelere ek olarak bir mütabakat ve yol haritası resmen açıklandı. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Genel Müdürü Yukiya Amano, İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi’nin imzaladıkları metin ise şu şekilde:

1. UAEK ve İran, bekleyen sorunları gidermek için ayrı bir düzenleme üzerinde anlaştılar. Üstlenilen Faaliyetler ve bazı sorunları ile ilgili bugüne kadar elde edilen sonuçları kamuoyuna şeffaf şekilde yansıtacaklar.

2. Birinci Maddede belirtildiği gibi İran 15 Ağustos 2015 tarihine kadar, IAEA tarafından istenilen bazı soruların cevabını belgeleri ile açıklamaları gerekecek.

3. İran’ın yazılı açıklamalar ve ilgili belgeleri aldıktan sonra, IAEA 15 Eylül 2015 bu bilgileri gözden geçirecek ve bu bilgilere ilişkin herhangi bir olası belirsizlikler olur ise İran‘a tekrar sorulara sunacak.

4. IAEA ayrı bir düzenleme içinde İran’ın denetim şeklini kabul etti ve belirsizlikleri kaldırmak için Tahran’da düzenlenecek teknik-uzman toplantıları ve bu toplantının bilgilerini, teknik önlemleri, ilgili herhangi bir olası belirsizlikleri İran’a soracak, denetleyecek.

5. İran ve IAEA Parchin’de bir konu ile ilgili ayrı düzenleme yapılması konusunda anlaştı.

6. Tüm faaliyetler, bütün geçmişteki ve şimdiki bekleyen sorunları çözme amaçlı, 15 Ekim 2015 ile tamamlanacak.

7. IAEA Genel Direktörü, bu yol haritasının uygulanmasına ilişkin Guvernörler Kurulu’na düzenli güncellemeler sağlayacak.

8. 15 Aralık 2015 itibariyle, Genel Müdür 2011 direktör Genel raporunun ekinde belirtildiği gibi Guvernörler, tüm geçmiş ve şimdiki seçkin sorunların çözümüne ilişkin nihai değerlendirmenin, Yönetim Kurulu İran ve Ajans arasındaki teknik toplantı raporunun verilmesi öncesinde organize edilecek.

9. IAEA Genel Direktörlüğü yazılı rapor ile, kapsamlı bir değerlendirmeyi İran‘a sunacak.

10. İşbirliği Çerçevesi ile uyumlu olarak IAEA, İran’ın güvenlik endişeleri içine almaya devam edecek.